Wegdromen met Jozef

door Wim Staat
OVEZANDE – Altijd wanneer ik in Ovezande voorbij de Onze Lieve Vrouw Hemelvaartkerk fietste vond ik de deur gesloten.  De expositie over Sint Jozef en de Heilige Familie was daarom een prachtige gelegenheid om er toch eens binnen te geraken.

Op de scholen waar ik als kind stevig geharnast protestants onderwijs ontving is mij bijgebracht om alles wat naar heiligenverering riekt te mijden. Daarvoor werden diverse argumenten  aangedragen, die indrukwekkend klonken. Dat nam niet weg dat ik me al vroeg  aangetrokken voelde door rijk rooms versierde bedehuizen, waar soms de bedwelmende geur van wierook hing. En wat een indruk maakten de monniken van de abdij op de Katsberg op de grens van West-Vlaanderen en Frankrijk die ik via de Belgische radio hoorde zingen! Dat gold ook voor beelden, kruiswegstaties en wandschilderingen.  Wat dat betreft kon ik zondag 13 mei 2019 mijn hart  ophalen in de OLV Hemelvaartkerk in Ovezande. Daar in het midden van de rijkelijk met meidoorn en fluitenkruid bezaaide Zak van Zuid-Beveland is op de zondagen in mei de expositie te zien over Sint Jozef en de Heilige Familie. Jozef wordt hier neergezet als de pleegvader van Jezus. De Heilige Familie is een mooie roomse term voor Jozef, Maria en Jezus.

Armenbijbel
De afbeeldingen van heiligen en Bijbelse tafrelen vallen onder het Latijnse begrip Biblia pauperum, oftewel ‘armenbijbel’. Een in protestantse kring bekendere term is ‘boeken der leken’.
Dat laatste begrip spreekt mij aan. In de Middeleeuwen waren de afbeeldingen dienstbaar voor ongeletterden. Een rake schildering van een Bijbels tafereel kan in één oogopslag duidelijk maken wat er gebeurt. Dat gold voor eeuwen geleden, maar zeker ook in de 21e eeuw. Beelden van heiligen kunnen juist nu een middel zijn om mensen die totaal onwetend zijn van het christelijk geloof op het spoor te zetten.

Engelendromen
Maar ook voor mij was de met liefde samengestelde tentoonstelling rijk aan leermomentjes. Ik zag er diverse beelden van Jozef in slapende houding. Bovendien kwam ik er te weten dat paus Franciscus een goede nachtrust geniet wanneer hij ’s avonds de zorgen die hem bezwaren op briefjes schrijft en deze neerlegt onder een beeld van de slapende Jozef.
Dat leverde voor mij als op gereformeerde tuindersgrond groot geworden jongetje even vragen op. Maar al snel werd duidelijk dat de in Ovezande getoonde beelden mooie boeken zijn ter lering van leken. Want waarvan is Jozef, die in de Bijbel op de achtergrond  blijft, vooral bekend? Het antwoord luidt: van zijn dromen. God komt eerst in een droom tot hem wanneer een engel hem vraagt om de zwangere Maria tot vrouw te nemen. Wanneer het kind eenmaal in Bethlehem is geboren droomt Jozef opnieuw. Dan krijgt hij de raad om weg te vluchten voor koning Herodes die erop is gebrand het koningskind Jezus te doden. En wanneer Jozef, Maria en Jezus als asielzoekers in Egypte verblijven komt er nog een derde droom. Dan boodschapt een engel dat de kust veilig is om terug keren naar  het eigen land.
En zo komt het dat Jozef wordt geassocieerd met rustig slapen. Dan komt het immers wel goed. Voor mij werden deze beelden als boeken der leken zowaar een preek. Want staat er niet in Psalm 127 dat God het zijn beminden in de slaap geeft? Een rustgevende gedachte die subliem wordt verbeeld in Ovezande. Wie er kennis van wil nemen kan daar nog terecht op 19 en 26 mei van 13.00-17.00 uur.

Woningnood
Je kunt daar in de Zak van Zuid-Beveland nog meer te weten komen over de pleegvader van Jezus. Jozef wordt vaak afgebeeld met een bijl, zaag en een winkelhaak . Dat slaat op zijn beroep als timmerman. In Ovezande hebben ze hem dan ook neergezet bij een werkbank te midden van hout en schaafsel. Jozef is en was vanwege zijn werk ook patroonheilige van katholieke arbeidersorganisaties.
Op de expositie staan ook beelden van Jozef die een lelietak in de vorm van een bloeiende staf draagt. Dat is een symbool van de kuisheid. De lelie is bovendien een verwijzing naar het feit dat hij  was gehuwd met Maria.  Daarom is Jozef patroon (beschermer, beschermheilige) van de kuisheid en van het gezinsleven. Hij is dat trouwens ook van de woningnood. Dat verwijst naar het zoeken naar huisvesting  in Bethlehem, op de dag voor de geboorte van Christus.

Joos en Joosse
Tenslotte is een reeks voor- en achternamen afgeleid van de hoofdpersoon uit dit verhaal. Zo is Jozef  verbonden met allen die namen dragen als Jos, Jozien en José.  En wat te denken van de zeer Zeeuwse naam ‘Joos’ en de regionaal bekende achternaam ‘Joosse’. De betekenis van Jozef is groter dan ik eerder dacht. Een mens is nooit te oud om te leren. Met dank aan de armenbijbel van Ovezande. Klik hier voor meer over Jozef

Gegevens kerk: O.L.V. Hemelvaartkerk, Hoofdstraat 60, 4441 AE Ovezande. De expositie is de tiende in een reeks, die jaarlijks in mei wordt gehouden. De beelden worden verzameld door drie vrouwelijke leden van de parochie. Ze komen na oproepen binnen van particulieren in Zeeland en daarbuiten. In Ovezande is ook het inspiratieboekje ‘Maria die knopen ontwart’ beschikbaar. Het is van de hand van vicaris Paul Verbeek die de tentoonstelling op 5 mei opende met een lezing.
Klik hier voor website parochie

Onze Lieve Vrouw Hemelvaartkerk Ovezande