Geloven met de dood voor ogen

door Wim Staat
Wanneer komt het er op aan bij je geloof? Een antwoord kan zijn: wanneer je de dood voor ogen hebt. Zoals de ‘Tien van Renesse’ overkwam vlak voor zij werden opgehangen aan de Slotlaan bij Kasteel Moermond. Dat beeld rijst op uit het boek dat Ellen de Vriend schreef over deze schokkende gebeurtenis uit Schouwen-Duiveland, dat toen nog een eiland was.

Walcheren en grote delen van vooral het westen van Zeeuws-Vlaanderen leden  zwaar door de Slag om de Schelde, dat is genoegzaam bekend. Het lijden van Schouwen-Duiveland kreeg minder aandacht. Uit het boek dat De Vriend schreef blijkt dat dit heel onterecht is. Het eiland werd zwaar gebombardeerd en aan het eind van de oorlog onder water gezet, waarbij de bevolking werd gedeporteerd.

De uitgever benaderde deze website met het verzoek haar werk te bespreken. Ik wist vaag dat religie een rol speelde rond het drama van Renesse, maar niet in welke mate. Al lezende kwam ik erachter dat de slachtoffers van 10 december 1944 , soms tegen twijfel in, veel steun ontleenden aan hun geloof.

Ellen de Vriend heeft het verhaal opgebouwd rond Leen Jonker, lid van de Gereformeerde Kerk van Haamstede, die in het verzet belandde. Net als vele anderen niet omdat hij een avonturier was, integendeel. De metselaar kwam er vooral in terecht omdat onrecht en het christelijk geloof strijdig zijn met elkaar.

De schrijfster heeft zich anderhalf jaar verdiept in het drama. Ze sprak met vele nabestaanden en verdiepte zich in schriftelijke bronnen, tot Duitse archieven aan toe. Het resultaat is een doorwrocht verhaal rond de familie van Leen Jonker. De lezer wordt al snel de wereld ingetrokken van de hoofdpersoon. Dat was een leven van hard werken, bescheidenheid en  besef van afhankelijkheid van een genadige God. In de tweede plaats werpt dit boek de schijnwerpers op de beproevingen die de inwoners van Schouwen-Duiveland doorstonden. De oorlog was er pas op 8 mei 1945 voorbij, toen de rest van Zeeland al lang was bevrijd.

Het drama neemt een aanvang wanneer een groep verzetsstrijders besluit om per boot over te steken naar het bevrijde Noord-Beveland, onder meer om de Geallieerden te informeren over de toestand op Schouwen-Duiveland. Nadat een eerste poging mislukt leidt de tweede tot de arrestatie van tien verzetsmensen en een Armeense officier. De laatste weet uiteindelijk te ontkomen maar de andereen wacht onverbiddelijk het einde.

Na hun terdoodveroordeling  in het standgericht in Middelharnis worden de Tien naar Haamstede gebracht. Daar verleent Henricus Cornelis Voorneveld, predikant van de Gereformeerde Kerk van Haamstede hen op 10 december 1944 geestelijke bijstand. De dominee is daartoe uit de ochtendkerkdienst opgetrommeld, want het is dan zondag.

Voorneveld leest  de mannen Psalm 91  voor in de Statenvertaling, waarvan de eerste twee verzen luiden: ,, Die in de schuilplaats des Allerhoogsten is gezeten, die zal vernachten in de schaduw des Almachtigen. 2 Ik zal tot den HEERE zeggen: Mijn Toevlucht en mijn Burg! mijn God, op Welken ik vertrouw!”   Dat de terdoodveroordeelden  deze boodschap serieus nemen blijkt uit het feit dat ze voor de dominee vertrekt het beroemde Lutherlied zingen, waarvan de eerste regels luiden:

Een vaste burcht is onze God, een toevlucht voor de Zijnen!
Al drukt het leed, al dreigt het lot, Hij doet zijn hulp verschijnen!
De vijand rukt vast aan met opgestoken vaan;
hij draagt zijn rusting nog van gruwel en bedrog, maar zal als kaf verdwijnen!

Op blaadjes die de dominee uit zijn zakagenda scheurde schreef hij de laatste boodschap van de mannen aan hun geliefden. Zoals deze van hoofdpersoon Leen Jonker: ,,Geliefde vrouw. Ik groet u voor eeuwig. Kust mijn kinderen, groet ouders en allen die mij lief zijn. Vergeef alles wat ik u soms heb aangedaan. Je innig geliefde man Leendert Jonker en vader. Sterke u God.’’

Na het bezoek van Voorneveld  worden de Tien naar Renesse gevoerd. Omwonenden worden gedwongen de ophanging bij te wonen. Het gaat op dat moment om negen personen, want één van de mannen is ernstig gewond geraakt bij zijn arrestatie. Hij wordt na zijn overlijden alsnog aan een strop gehangen op dezelfde plaats.

De vraag of dit een boek was dat het verdient om besproken te worden op deze plaats beantwoord ik met een volmondig ‘ja’. Ik zou hooguit enkele kritische kanttekeningen in de marge kunnen maken. Ik hou ze achterwege, want bij mij overheerst respect voor de manier waarop Ellen de Vriend het drama van Renesse heeft geboekstaafd. Dat ook vanuit de familie Jonker waardering is uitgesproken voor haar werkwijze mag zij als een welverdiend compliment beschouwen.

N.a.v. De Tien van Rensse, 255 pagina’sEllen de Vriend, 2018, Uitgeverij Karakter, ISBN 978 90 452 1527 3

Van het drama is eerder een film gemaakt door Tjeerd Muller, Klaas van de Ketterij, Leen Schouls. Klik hier voor trailer https://www.filmbythesea.nl/voorstellingen/de-tien-van-renesse