Kerkmens, keer je binnenste buiten
door Willem Staat
MIDDELBURG – ,,Kerkmens: keer je om. Richt je naar buiten. Dan brengt ‘buiten’ nieuwe kleur binnen en word je verrast door Gods Geest.” Dat poneerde Marian Riedijk, predikant van de Protestantse Gemeenten Nieuwerkerk en Zonnemaire, vrijdag 4 juli in Middelburg. Zij sprak op het symposium in de Middelburgse Nieuwe Kerk ter gelegenheid van het afscheid van classispredikant Arie van der Maas.
Ds Marjan Riedijk.
Het symposium draaide kort gezegd om de vraag waar het in de toekomst om dient te gaan in de kerk. Van der Maas, die na zeven jaar de Classis Delta (Zeeland en de Zuid-Hollandse eilanden) verlaat, koos voor dit thema omdat dit de afgelopen tijd in vergaderingen van diverse colleges in de regio aan de orde kwam. Het thema sloot ook aan bij het project ‘Lichter op Pad’ van de landelijke kerk. Dat is gericht op het versimpelen en flexibeler maken van organisatiestructuren. Dat is ook hard nodig zo betoogde Van der Maas. Hij constateerde dat de jas nog steeds te groot en te zwaar is, terwijl de kerk bleef krimpen. De druk op de vrijwilligers die de bestuurlijke structuur dragen is dus onverminderd groot.
Gemeentepredikant Marian Riedijk (Zonnemaire/Nieuwerkerk) benaderde de vraagstelling vanuit de lokale praktijk. Zij putte inspiratie uit het in 1964 verschenen boek ‘de kerk binnenstebuiten’ van prof. Johannes Christiaan Hoekendijk (1912-1975). Die constateerde toen al dat de beschermende laag van een christelijke samenleving rondom de kerk was verdwenen. Dat stelt de gelovigen volgens hem voor de opdracht om zich naar buiten te keren. De wereld staat immers bij de kerk op de stoep en dat vraagt om een antwoord. De kerk heeft immers wat te delen. De hele wereld mag namelijk delen in de verlossing, bevrijding en de shalom van Christus.
Wanneer je je echt binnenstebuiten keert, sta je buiten, vertelde dominee Riedijk. Dat leidt tot een proces dat zij buitenstebinnen noemt. Dan kom je in aanraking met de buitenwereld. Dat leidde in de dorpen waarin Marian Riedijk werkt tot een veel grotere participatie met de inwoners die niet tot de kerk behoren. In de praktijk komen er zodoende ook mensen de drempel over die niet tot de leden behoren. ,,Wie buitenstebinnen denkt ontdekt dat het aantal e-mailadressen groter wordt dan het ledental in het LRP.”
Te beperkt
Het betoog van ds. Riedijk sloot aan op dat van kerkelijk werker Mathilde Meulensteen van de PG ’s Heer Hendrikskinderen. Zij constateerde onomwonden dat de kerk geen toekomst heeft als het gemeente-zijn louter beperkt blijft tot zondagse vieringen. ,,We zijn niet kerk voor onszelf op ons eigen plekje. Hou als kleine dorpskerk je ogen open naar de omgeving, naar de wereld.”
Mathilde Meulensteen.
Die gewenste gerichtheid naar buiten stond ook centraal in de bijdrage van classispredikant (Veluwe) Wilbert van Iperen. Hij toonde een foto van een kapel die op een heuvel lijkt te staan, maar in werkelijkheid een oude vuilnisbelt bekroont en waarvan de deuren gesloten zijn. ,,De kerk bij het grofvuil. Durven wij op de belt aanwezig te zijn? Op de plek waar het bestaan van mensen uit elkaar valt om te luisteren naar wat daar leeft?” aldus de dominee. Hij pleitte ervoor bij het beantwoorden van die vragen uit te gaan van ‘barmhartigheid’, ‘enthousiasme’ en ‘contemplatie’.
Ds Wilbert van Iperen, classispredikant Veluwe.
Classispredikant Gerrit van Meijeren (Zuid-Holland Zuid) legde sterk de nadruk op het begrip ‘vrijmoedigheid’, in het Grieks ‘parrhēsía’. Dat raakt in het Nieuwe Testament aan het vrijuit verkondigen van het Evangelie, in het vertrouwen op de levende God. Daarvoor is gemeenschappelijke en persoonlijke geloofsgroei onontbeerlijk, zei Van Meijeren. ,,Het is de moed om de hele waarheid te spreken, zonder haar door wat ook te maskeren. Een waarheid die door jou zelf is heengegaan. En die op zijn minst het risico in zich bergt dat je je gesprekspartner er door kwijtraakt.’’
Ds Gerrit van Meijeren, classispredikant Zuid-Holland-zuid.
Voor een toekomstgerichte kerk is het in de visie van Van Meijeren ook nodig dat deze zich nederig opstelt in gehoorzaamheid van God, in het besef dat het mensenwerk is. Bovendien heeft de kerk nood aan onderscheidingsvermogen. ,,Wij leven in verwarrende tijden. Wat is onze roeping als plaatselijke gemeente in dorp en stad? Wat is de wil van God?” Bij het beantwoorden van die vragen is dus inzicht nodig, oftewel het onderscheidingsvermogen dat als geschenk van God beschreven wordt in 1 Korinthe 12. Dat vraagt volgens Van Meijeren ook om ‘verworteling’ in de Bijbelse traditie.
God heeft vier dochters
Ds Piet van Veldhuizen uit Hendrik Ido Ambacht.
Begrippen uit psalm 85 zijn een goede leidraad bij het oplossen van conflicten in de kerk en daarbuiten. Dat betoogde dominee Piet van Veldhuizen. Het draait om ‘de vier dochters van God’.
Deze dochters zijn de kernwaarden uit de psalm. Het gaat om:
Misericordia (genade),
Veritas (waarheid),
Justitia (recht) en
Pax (vrede)
Deze woorden staan in het elfde Bijbelvers van de psalm: ,,trouw en waarheid omhelzen elkaar, recht en vrede begroeten elkaar met een kus’.“ Ze worden bondig verwoord in vers 4 uit de berijming van 1773: ..Dan wordt genâ van waarheid blij ontmoet; De vrede met een kus van ’t recht gegroet.“
De begrippen verwijzen naar de zondige mens, die op grond van recht en waarheid de verdoemenis verdient en volgens genade en vrede behouden moet worden. ,,De begrippen ontmoeten elkaar als God tussenbeide komt, terwijl ze normaliter op gespannen voet staan met elkaar. Waarheid wil alles vertellen, terwijl genade vraagt om het te laten rusten. Vrede wil al bruggen bouwen, terwijl recht vindt dat er eerst recht moet geschieden”, sprak Van Veldhuizen. Het begrip ‘de vier dochters van God’ stamt uit de middeleeuwen en was in toenmalig Europa heel populair, maar is ook in onze tijd uiterst waardevol. Ze vormen een soort model bij pogingen om (kerkelijke) conflicten op te lossen.
De predikant legde uit hoe dat in zijn werk kan gaan. ,,Er zijn meerdere legitieme vormen van gelijk hebben. De vier dochters staan daarvoor. Je moet bij het behandelen van een conflict niet zelf in het centrum staan, want jij kunt nooit al die dochters verpersoonlijken. Voor je het weet sta je namelijk zelf in het midden.
Je kunt in een conflict dus maar één rol tegelijk spelen, want of je rechtsgevoel geeft de doorslag, of je prevaleert waarheidsdrang, of je verlangen naar vrede, óf je wordt door ontferming bewogen. Je kunt niet alle vier dochters tegelijk zijn. Je kunt het misschien wel in God, maar niet in jou. Je hebt per definitie nooit het hele gelijk. Je hebt de anderen als tegenspelers nodig. In plaats van te polariseren waar onze samenleving kapot aan gaat, moeten we samen die rondedans rond het lege midden maken. Soms gaat een conflict niet tussen goed en kwaad maar tussen goed en goed. Allebei dochters van God. Als je dit leert inzien verandert er veel in conflicten.”
Dat was het huiswerk dat ds. Van Veldhuizen meegaf aan de predikanten, kerkenraadsleden, leden van de classicale colleges en andere aanwezigen in de Middelburgse Nieuwe Kerk.
KIJK HET AFSCHEID EN MINISYMPOSIUM TERUG VIA KERKDIENSTGEMIST (3 delen)
Bloemen voor alle sprekers.
Er werd druk gebruik gemaakt om reacties op de sprekers van het minisymposium op te schrijven.
Waar gaat het echt om
door Margreeth Ernens
‘Als er veel wegvalt, wat blijft er dan over’ was de vraag die Arie van der Maas stelde bij de opening van het minisymposium. ,,Wat zijn de kernwaarden, wat zijn de woorden die er echt toe doen, die raken aan het wezenlijke. Daaruit kun je normen afleiden.’’ Dat leidde uiteindelijk tot het rapport Lichter Op Pad. Het minisymposium was een kleine bijdrage aan dit project.
De aanwezigen konden bij zes tafels reageren op de kernwoorden die de vijf sprekers hadden aangedragen. Uit de reacties blijkt dat het soms moeilijk is om anders te (gaan) denken, voor je geloof uit te komen en anderen de ruimte te geven. Maar, zo schreef iemand, ‘Geloof is niet alleen verbieden, maar meer verbinden.’ De woorden lef, moed, missionair, ruimte, openheid, luisteren, acceptatie en verantwoordelijkheid kwamen in veel reacties terug.
Een greep uit de reacties: Bij de stelling van Piet van Veldhuizen: ‘Als u gisteren de Tweede Kamer had mogen toespreken, welke van de vier dochters van God Veritas, Justitia, Pax en Misericordia (Waarheid, Recht, Vrede en Genade) zou in uw speech de boventoon hebben gevoerd’ kreeg Genade 22 stemmen, Waarheid 6, Recht 10 en Vrede 8. Ook de tweede stelling ‘Zie je andere manieren om de 4 dochters toe te passen in de kerk, de wereld, je leven’ kreeg verrassende reacties: ‘Had ik dit eerder geweten dan had het me geholpen bij een diep conflict in de gemeente’, ‘Zeker, vooral bij spanningen in gemeenten maar nu ook in de politiek’. ‘Ja, in de dialoog met de samenleving’. ‘Ja, door lege ruimte te creëren en te luisteren welke dochter het woord neemt’.
Bij ‘leren’ werd opgemerkt dat je dat samen moet blijven doen, bij ‘vieren’ dat je dat in de kerk niet naast elkaar maar met elkaar moet doen (en ook daarbuiten). Saamhorigheid wordt gezien als niet kerk-zijn voor onszelf, omdat we deel uit maken van Gods kerk.
Binnenstebuiten kreeg onder meer als reacties ‘verwondering’, ‘verlegenheid overwinnen’ en ‘missionair’. Dat laatste woord werd met een pijl meteen gelinkt aan Buitenstebinnen, met als toevoeging ‘in beweging komen’, waar iemand anders weer bij schreef: ‘en dat in brede zin’.
Verrassing riep op ‘Geloof, hoop en liefde’ met de vraag ‘Regie?’. Het woord enthousiasme ontlokte ‘alertheid, ritselen van de Geest’ en ‘vuur van de Geest’.
Het woord nederigheid maakte bij de aanwezigen ook heel wat los. Uiteenlopend van ‘durf uit te komen voor jouw Bron (van inspiratie)’, ‘pas op voor betweterigheid’, tot ‘Vanuit nederigheid vrijmoedig met elkaar als gemeente(leden) onderscheiden dat ‘verschillend zijn‘ de kerk sterker maakt!’, ‘Je eigen spiritualiteit (blijven) voeden en dé vraag blijven stellen: Geloof je in de levende Heer’.
Vrijmoedigheid kreeg onder meer als opmerkingen ‘Laat zien waar je voor staat’ en ‘Heb lef! (moeilijk)’.
‘Hoe zou Jezus dit beoordelen? Anders dan wij?’ Deze ‘vrije opmerking’ van de tafel van het Breed Moderamen geeft eigenlijk weer waar het om draaide deze middag: verbinding zoeken en maken en elkaar de ruimte geven in de breedste zin van het woord. Want, zoals bij ‘barmhartigheid’ werd opgemerkt: ‘het kan echt allemaal goed gaan als de liefde leidend is. Liefde van jouw kant, want jij weet al van de liefde van Christus’.